Δια ζώσης έρευνα

Η φυσική παρουσία του συνεντευκτή καθορίζει τόσο τη διαδικασία συλλογής των δεδομένων, όσο και τα ίδια τα δεδομένα. Έτσι, οι έρευνες που βασίζονται σε δια ζώσης μεθόδους συλλογής παρουσιάζουν υψηλότερους ρυθμούς απόκρισης (συγκριτικά με τις μεθόδους χωρίς τη βοήθεια/παρουσία συνεντευκτή), ενώ συγκεντρώνουν ποιοτικότερα στοιχεία, δεδομένου ότι η παρουσία συνεντευκτή μειώνει το φαινόμενο της επιδοκιμασίας της προϋπάρχουσας κατάστασης (status quo endorsement), της μη-διαφοροποίησης (non differentiation), της αυθαίρετης απάντησης (arbitrary answer), ενώ ο συνεντευκτής μπορεί να καθορίζει τις απαντήσεις "Δεν γνωρίζω" (answering don't know). Επιπλέον, στην ποιότητα των δεδομένων, το φαινόμενο της επίδρασης του σχεδιασμού του ερωτηματολογίου (questionnaire design effect) εξαλείφεται, ενώ τα δειγματοληπτικά πλαίσια που χρησιμοποιούνται στις δια ζώσης έρευνες δεν εξαιρούν, εν γένει, άτομα του υπό μελέτη πληθυσμού (coverage) (βλ. λεπτομερώς Bethlehem & Biffignandi 2012, σελ. 152-157).
Είναι σαφές, επομένως, ότι οι συνεντευκτές επιτελούν σημαντικούς ρόλους στη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας που μπορεί να εξασφαλίσουν υψηλότερο ρυθμό απόκρισης, αλλά και πιο ειλικρινείς απαντήσεις, ακόμα και σε ευαίσθητα ζητήματα (βλ. Sun, Conrad & Kreuter, 2020). Αυτά μπορούν να επιτευχθούν μέσα από την ανάπτυξη μιας πιο προσωπικής σχέσης και εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του συνεντευκτή για την τήρηση των κανόνων δεοντολογίας της έρευνας, την τεκμηρίωση της αναγκαιότητας συμμετοχής στην έρευνα και την παροχή επεξηγήσεων για τους σκοπούς της έρευνας και το περιεχόμενο της φόρμας συγκατάθεσης. Έτσι, ο ρόλος του συνεντευκτή είναι σημαντικός για την άρση των επιφυλάξεων συμμετοχής που ενδεχομένως έχουν τα άτομα του δείγματος και την μεταστροφή αρχικών αρνήσεων συμμετοχής. Η αξιοπιστία των απαντήσεων μπορεί να προαχθεί σημαντικά με την παροχή εκ μέρους των συνεντευκτών επεξηγήσεων για τη σημασία ερωτημάτων του ερωτηματολογίου που ενδεχομένως δεν κατανοούν οι συνεντευξιαζόμενοι. Τέλος, οι συνεντευκτές μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το πλαίσιο στο οποίο διεξήχθη η συνέντευξη.
Από την άλλη, υπάρχουν ασφαλώς και εν δυνάμει μειονεκτήματα που προκύπτουν από την παρουσία του συνεντευκτή (ενδ. Bethlehem & Biffignandi 2012, σελ. 152-157· Singleton & Straits, 2012). Το κυριότερο εξ αυτών αφορά στο κόστος της έρευνας που είναι υψηλότερο τόσο λόγω των αμοιβών, των εξόδων εκπαίδευσης και μετακίνησης των συνεντευκτών/εποπτών, όσο και της προμήθειας του απαιτούμενου υλικοτεχνικού εξοπλισμού. καθώς και το ότι είναι περισσότερο χρονοβόρες στην υλοποίηση τους. Επιπλέον, η παρουσία συνεντευκτή μπορεί να εισάγει στην ερευνητική διαδικασία κινδύνους μεροληψίας που μπορεί να έχουν να κάνουν με χαρακτηριστικά του συνεντευκτή (π.χ. δημογραφικά χαρακτηριστικά, προσωπικότητα, ενδυμασία, κ.ά.) και να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα των δεδομένων, λαμβάνοντας υπόψη τα φαινόμενα της επίδρασης της διάταξης των απαντήσεων (response order effects), της συναίνεσης (acquiescence) και της κοινωνικής αποδοχής (socially desirable questions). Για παράδειγμα, η ηλικία, η εθνικότητα ή το φύλο του συνεντευκτή, ή ακόμα και η συμπεριφορά του στην επαφή με τους συμμετέχοντες, μπορεί να προκαλέσουν άρνηση συμμετοχής σε μια έρευνα, ή παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει τις απαντήσεις των ερωτώμενων (βλ. και Schaeffer, Dykema & Maynard, 2010).

Βιβλιογραφία

• Bethlehem, J., & Biffignandi, S. (2011). Handbook of web surveys (Vol. 567). John Wiley & Sons.

Τηλεφωνική Έρευνα

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι προσωπικές συνεντεύξεις με φυσική παρουσία (PAPI ή CAPI), πέρα από τα πλεονεκτήματα τους, έχουν και συγκεκριμένα μειονεκτήματα, όπως το κόστος και ο χρόνος υλοποίησής τους, κάτι που τις καθιστά συχνά απαγορευτικές για συγκεκριμένες μορφές έρευνας, όπως οι δημοσκοπήσεις και άλλες που πρέπει να ολοκληρωθούν εντός ενός σύντομου χρονικού διαστήματος. Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις, από την άλλη, επιτρέπουν την γρήγορη πρόσβαση σε μεγάλους αριθμητικά πληθυσμούς γεωγραφικά διασπαρμένους. Σε μια τηλεφωνική έρευνα, τα δεδομένα συλλέγονται μέσω της επικοινωνίας εξειδικευμένου προσωπικού, των συνεντευκτών, με τα άτομα του δείγματος. Εφόσον επιτευχθεί η συναίνεση του ατόμου να συμμετάσχει στην έρευνα, εκκινεί η συνέντευξη και το ερωτηματολόγιο συμπληρώνεται τηλεφωνικά από τον συνεντευκτή.

Οι περισσότερες τηλεφωνικές έρευνες σήμερα διεξάγονται με χρήση υπολογιστικών συστημάτων (Computer-Assisted Telephone Interviewing -CATI) (βλ. Shino & McCarty, 2020), στις οποίες πρόκειται να αναφερθούμε. Η ύπαρξη συνεντευκτή και η παρουσία του μέσω τηλεφώνου, κατά τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, είναι δύο χαρακτηριστικά της τηλεφωνικής έρευνας που προσδιορίζουν τόσο τη διαδικασία συλλογής των δεδομένων, όσο και τα ίδια τα δεδομένα. Έτσι, οι τηλεφωνικές έρευνες παρουσιάζουν χαμηλότερους ρυθμούς μη-απόκρισης εν συγκρίσει με τις μεθόδους χωρίς τη βοήθεια συνεντευκτή, ενώ συγχρόνως η τηλεφωνική μόνο παρουσία του συνεντευκτή μειώνει τα φαινόμενα στα οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, δηλαδή της επιδοκιμασίας της προϋπάρχουσας κατάστασης (status quo endorsement), της μη-διαφοροποίησης (non differentiation), της αυθαίρετης απάντησης (arbitrary answer) και επιτρέπει τη διαχείριση των απαντήσεων «δεν γνωρίζω». Επιπλέον, το φαινόμενο της επίδρασης του σχεδιασμού του ερωτηματολογίου (questionnaire design effect) μειώνεται, η δρομολόγηση των ερωτήσεων (routing) και ο αυτόματος έλεγχος συμβατότητας των απαντήσεων (consistency checking) συμβάλλουν σημαντικά στην ποιότητα των δεδομένων, ενώ ελαττώνεται ο χρόνος συγκέντρωσης και καταχώρησης των δεδομένων (timeliness) (Bethlehem & Biffignandi, 2012, σ. 158-164).

Συνολικά, τα συστήματα CATI προσφέρουν όλα τα πλεονεκτήματα των συστημάτων CAPΙ που ήδη αναφέρθηκαν, ενώ μπορεί να αυξήσουν την παραγωγικότητα μέσα από τον αυτόματο προγραμματισμό κλήσεων, επιτρέποντας στους ερευνητές να ρυθμίσουν συγκεκριμένες ώρες για να καλέσουν έναν ερωτώμενο. Σημαντικό πλεονέκτημα χρήσης του CATI είναι επίσης η δυνατότητα εύκολης εφαρμογής τυχαίων αριθμών τηλεφώνου από ένα κατάλογο τηλεφώνων που περιέχεται στο δειγματοληπτικό πλαίσιο της έρευνας. Αυτή η δυνατότητα μπορεί να διασφαλίσει την σχετική τυχαιότητα στην επιλογή του δείγματος. Μια άλλη δυνατότητα είναι ο σχηματισμός τυχαίων αριθμών τηλεφώνου (random digit dialing -RDD) (βλ. Cheung et al, 2019) βάσει κανόνων και η αυτόματη κλήση τους (ανεξάρτητα από το αν αυτοί ανήκουν πράγματι σε κάποιο φυσικό πρόσωπο/νοικοκυριό ή οργανισμό), ως ένας εναλλακτικός τρόπος εξασφάλισης της τυχαιότητας του δείγματος.

Πέρα από τα πλεονεκτήματα των τηλεφωνικών ερευνών, υπάρχουν και αδυναμίες που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον ερευνητικό σχεδιασμό. Η βασικότερη εξ’ αυτών είναι η κάλυψη (coverage) που δεν εξασφαλίζεται στις τηλεφωνικές έρευνες, με τις περισσότερες να υποκαλύπτουν τον υπό μελέτη πληθυσμό λόγω μη συμμετοχής υποκειμένων που ανήκουν στον πληθυσμό-στόχο αλλά δεν περιλαμβάνονται στο πλαίσιο δειγματοληψίας (είτε επειδή δεν έχουν τηλέφωνο, ή είτε επειδή δεν είναι γνωστός ο αριθμός τηλεφώνου τους). Επιπλέον, οι τηλεφωνικές έρευνες είναι και αυτές κοστοβόρες, αν και λιγότερο από τις δια ζώσης συνεντεύξεις, δεδομένου ότι απαιτούνται συγκεκριμένο εξειδικευμένο προσωπικό (συνεντευκτές και επόπτες), καθώς και πόροι για την ανάπτυξη της απαιτούμενης εφαρμογής. Τέλος, η παρουσία συνεντευκτή, έστω και τηλεφωνικά, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα των δεδομένων, για τους λόγους που αναφέρθηκαν και στις έρευνες με την δια ζώσης παρουσία των συνεντευκτών (φαινόμενο της επίδρασης της διάταξης των απαντήσεων - response order effects, της συναίνεσης - acquiescence και της κοινωνικής αποδοχής - socially desirable questions. Σημειώνεται, τέλος, ότι σε μια τηλεφωνική έρευνα ο προβλεπόμενος χρόνος συνέντευξης πρέπει να μικρότερος σε σχέση με μια δια ζώσης συνέντευξης (για τα παραπάνω, βλ. και Bethlehem & Biffignandi 2012, σελ. 158-164).

Μια τελευταία εξέλιξη στις μεθόδους συνεντεύξεων από απόσταση με βίντεο είναι η αξιοποίηση avatars, αντί πραγματικών ανθρώπων, ως συνεντευκτών (Conrad et al, 2015).

Βιβλιογραφία

• Bethlehem, J., & Biffignandi, S. (2011). Handbook of web surveys (Vol. 567). John Wiley & Sons.

Έρευνα αλληλογραφίας

Παραδοσιακή τεχνική συλλογής δεδομένων ερευνών ερωτηματολογίου χωρίς την παρουσία συνεντευκτή αποτελεί η συλλογή μέσω ταχυδρόμησης αυτοσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων (ταχυδρομικές έρευνες επισκόπησης –mail surveys) (Dillman, 1991). Με την αξιοποίηση του συνόλου των ταχυδρομικών διευθύνσεων επιτυγχάνεται ένα πλαίσιο δειγματοληψίας που είναι πλησιέστερο στον πληθυσμό-στόχο σε σχέση με αυτό των τηλεφωνικών συνεντεύξεων για παράδειγμα, επομένως η κάλυψη (coverage) του υπό μελέτη πληθυσμού είναι συνήθως ικανοποιητική. Οι έρευνες αυτές έχουν το πλεονέκτημα της αποφυγής του κόστους των συνεντευκτών (αμοιβές, έξοδα μετακίνησης, εξοπλισμός κλπ), από την άλλη, ωστόσο, υπάρχει το κόστος των ταχυδρομικών τελών.

Όσον αφορά στην ποιότητα των συγκεντρωμένων δεδομένων, οι έρευνες ταχυδρομείου έχουν θετική επίδραση στις εκφράσεις συναίνεσης (acquiescence) και κοινωνικής αποδοχής (socially desirable questions) εκ μέρους των υποκειμένων της έρευνας. Η απουσία, βέβαια, συνεντευκτή, παρουσιάζει και ορισμένα εν δυνάμει μειονεκτήματα. Έτσι, φαινόμενα στα οποία έχουμε αναφερθεί και παραπάνω, όπως η επίδραση της διάταξης των απαντήσεων, η επιδοκιμασία της προϋπάρχουσας κατάστασης, η μη-διαφοροποίηση, η επιλογή απάντησης "δεν γνωρίζω", η αυθαίρετη απάντηση και η επίδραση του σχεδιασμού του ερωτηματολογίου, διαπιστώνονται συχνά, σε λιγότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στις έρευνες αυτές, επηρεάζοντας την ποιότητα των δεδομένων. Επιπρόσθετα, το ποσοστό απόκρισης είναι συνήθως χαμηλό, ενώ η δυνατότητα για δρομολόγηση επαφίεται στους ίδιους τους συνεντευξιαζόμενους και οι επιλογές ελέγχου δεν δύναται να εφαρμοστούν. Τέλος, ο χρόνος υλοποίησης μίας έρευνας ταχυδρομείου είναι δύσκολα προσδιορίσιμος, ενώ απαιτείται περισσότερος χρόνος και για την εισαγωγή και επεξεργασία των δεδομένων (Bethlehem & Biffignandi 2012; Bryman 676-679).

Για μια συνοπτική απεικόνιση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων των ερευνών ταχυδομείου, βλέπε τον Πίνακα 3 που ακολουθεί:

Βιβλιογραφία

• Bethlehem, J., & Biffignandi, S. (2011). Handbook of web surveys (Vol. 567). John Wiley & Sons.

Έρευνα διαδικτύου

Σήμερα, η μεγάλη ταχύτητα διαδικτυακής επικοινωνίας, τα μικρά κόστη, η ταχύτητα επεξεργασίας των δεδομένων μέσω διαδικτυακών εφαρμογών δομημένων με PHP και SQL και ο μεγάλος αριθμός των ατόμων με τα οποία μπορεί να έρθει σε επαφή ο ερευνητής, ευνοεί και την αξιοποίηση διαδικτυακών προσεγγίσεων συλλογής δεδομένων (Computer-Assisted Web Interviewing-CAWI ή Web surveys) (Bethlehem & Biffignandi 2012; Couper, 2000). Στο πλαίσιο αυτό, συναντώνται διάφοροι τρόποι υλοποίησης, όπως αυτοματοποιημένη αποστολή ερωτηματολογίων μέσω e-mails ή συλλογή δεδομένων μέσω διαδικτυακών εφαρμογών (Bethlehem & Biffignandi 2012, σελ.169-174). Στις περισσότερες περιπτώσεις, η συλλογή των δεδομένων γίνεται με αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια και, συχνά, υλοποιούνται μέσω ειδικών εφαρμογών λογισμικού.

Το σημαντικότερο πλεονέκτημα των ερευνών διαδικτύου αφορά στους μειωμένους υλικούς και χρονικούς πόρους που απαιτούνται για την διεξαγωγή τους, ιδίως όταν υπάρχει διαθέσιμο ικανοποιητικό δειγματοληπτικό πλαίσιο. Αυτό οφείλεται αφενός στην ταχύτητα αποστολής των ερωτηματολογίων και στο γεγονός ότι δεν χρειάζεται οι ερευνητές να έρθουν σε επαφή με τους συμμετέχοντες, αφετέρου στην μη ανάγκη συνεντευκτών, εκτύπωσης ερωτηματολογίων, ψηφιοποίησης δεδομένων κ.λπ. Το κόστος μειώνεται ακόμα περισσότερο όταν δεν χρειάζεται να αναπτυχθεί ειδική εφαρμογή. Όσον αφορά στην ποιότητα των δεδομένων που συλλέγονται, οι έρευνες αυτές μειώνουν τα φαινόμενα της συναίνεσης, της κοινωνικής αποδοχής και της επιλογής απάντησης "δεν γνωρίζω". Επιπλέον, η ποιότητα των δεδομένων μπορεί να βελτιωθεί χάρη στη δυνατότητα εφαρμογής της αυτόματης δρομολόγησης και των ελέγχων συνέπειας που προσφέρονται στις έρευνες διαδικτύου. Σημαντικό είναι, επίσης, ότι στα web surveys οι συμμετέχοντες έχουν συνήθως την δυνατότητα να διαχειριστούν οι ίδιοι το χρόνο που θα διαθέσουν για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, ανάλογα δηλαδή με τις υποχρεώσεις τους μπορούν να απαντήσουν μερικώς ένα ερωτηματολόγιο και να το υποβάλουν όταν πια έχουν ολοκληρώσει την συμπλήρωσή του. Τέλος, οι ερευνητές μπορούν παράλληλα να συλλέξουν παραδεδομένα (paradata) γύρω από τις ενέργειες των συμμετεχόντων (π.χ. χρόνος συμπλήρωσης, τρόπος πλοήγησης στις ερωτήσεις, ενδεχόμενα λάθη κατά την συμπλήρωση κ.ο.κ.), που βοηθούν στον εντοπισμό προβλημάτων στον σχεδιασμό του ερωτηματολογίου και στη βελτίωσή του (βλ. McClain et al, 2019; Bethlehem & Biffignandi 2012).

Συγχρόνως, βέβαια, όπως και σε κάθε μέθοδο συλλογής δεδομένων, υπάρχουν και εν δυνάμει μειονεκτήματα, καθώς σε ποιοτικό επίπεδο, η απουσία συνεντευκτή, ενισχύει, λιγότερο ή περισσότερο, φαινόμενα όπως η επίδραση της διάταξης των απαντήσεων, η επιδοκιμασία της προϋπάρχουσας κατάστασης, η μη διαφοροποίηση, η αυθαίρετη απάντηση και η επίδραση του σχεδιασμού του ερωτηματολογίου. Επιπρόσθετα, τα ποσοστά απόκρισης είναι χαμηλότερα σε τέτοιου είδους έρευνες, ενώ συνήθως υπάρχει μη ικανοποιητική κάλυψη του πληθυσμού-στόχου από το δείγμα Bethlehem & Biffignandi 2012, σελ. 170).

Για μια συνοπτική απεικόνιση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων των τηλεφωνικών συνεντεύξεων, βλ. τον Πίνακα 4 που ακολουθεί

Βιβλιογραφία

• Bethlehem, J., & Biffignandi, S. (2011). Handbook of web surveys (Vol. 567). John Wiley & Sons.